Dødsbu - kva må du hugse på?

Det første du bør gjera er å kontakta eit gravferdsbyrå. Det kan vera lurt å be om pristilbod og sjekka fleire byrå på førehand. Når nokon døyr, må melding om dødsfallet sendast til domstolen. Dette blir gjort som regel av gravferdsbyrået på vegner av dei etterlatte, men har du vore til stades under dødsfallet er det du som er ansvarleg for at det blir meldt frå om. Instansar som Folkeregisteret og NAV blir varsla automatisk. Gravferdsbyrået kan òg hjelpa deg med det praktiske rundt dødsfallet, som til dømes å stoppa telefon, utsetja straumrekningar, og/eller stoppa abonnement. 

Det må veljast ein bubestyrer for dødsbuet. Dette kan enten vera ein arving eller ein advokat. Hugs å omadressera all post til bubestyrer, så fort denne er vald.

Etter at Domstolen har registrert dødsfallet, må du bestemma deg for offentleg eller privat skifte. Dette har du 60 dagar på, men retten kan gi deg lengre frist viss du treng det. Alt av informasjon rundt skifte finn du på domstol.no. Les òg definisjonane i botnen av denne artikkelen.
 
Det er òg lurt å skaffa seg oversikt over avdøde sin formue og gjeld. Til dette treng du ein formuesfullmakt som gir deg tilgang til opplysningar frå offentlege instansar som skatteetaten, i tillegg til til dømes bankar og forsikringsselskap. Er du i tvil om avdøde etterlét seg meir gjeld enn formue, bør du ikkje utan vidare underteikna på gjeldsansvaret. Då vil du nemleg stå ansvarleg for all gjeld avdøde etterlét seg. Er du usikker kan du utskriva proklama – då har kreditorar frist på å melda inn krav innan seks veker, elles bortfaller som regel gjelda.

Fullmakt ved privat skifte må finnast viss du skal kunna gjera disposisjoner på vegne av dødsbuet. Gravferdsutgifter, husleige, straum, forsikringer og restskatt kan betalast frå avdøde sin konto før skifteattest er på plass. Du bør ikkje gjennomgå avdøde sine eigedeler før du har fått skifteattest. Viss du må inn i bustaden av andre årsaker, bør du ta med vitne då dette eventuelt kan medføra til usemje mellom arvingane i ettertid.

Vi avsluttar kort, BankId, nettbank, eFaktura, Avtalegiro, faste trekk og brevgiro. Rekninger i avdøde sitt namn som må betalast (til dømes husleige, straum forsikring, apotek) kan belastast frå avdøde sin konto før uskifte/skifteattest er på plass, så lenge det er dekning på konto. Rekninger til gravferdsutgifter kan òg belastast avdøde sin konto dersom det er dekning på konto.

Dersom den avdøde hadde bankboks, kan arvingar få tilgang ved framvising av fullmakt der det står at arvingar har rett til innsyn i bankboks. Dette fordi det kan vera t.d. testamente i bankboksen. Ved gjennomgang av avdøde sin bankboks skal ein av dei tilsette til banken vera til stades. Ikkje noko skal takast ut av bankboksen med unntak av testamente, ektepakt eller andre dokument som er av betyding for bubehandlinga (t.d. viss avdøde eig bankkonto, verdipapir eller eigedom i utlandet). Dersom dokument blir tatt ut av bankboksen, skal det takast ein kopi som blir lagt tilbake i bankboksen.

Ein kan velja å skifta eller velja å sitja i uskifta bu. Skal det gjerast eit buskifte skal det nyttast ein skifteattest, som blir naudsynt når dødsbuet skal gjerast opp og arven skal fordelast. Er det gjenlevende ektefelle kan ein sitja i uskifta bu (eventuelle særkullsbarn må samtykka) - då treng ein ein uskifteattest. Før du bestemmer deg for å sitja i uskifta bu bør du nøye vurdera om dette løner seg. Faktorar som kan spela noko rolle er alderen din, inntektsforhold, verdien av formue og gjeld, barn, forsikringsutbetaling og annan arv som vil inngå i byfutembete.

Ein må òg ta stilling til om dødsbuet skal skiftast privat eller offentleg. Det er mest vanleg med privat skifte. Dette er ofte billegare, men føreset at arvingane sjølv gjennomfører skiftet av dødsbuet inkludert gjeld, forpliktingar og fordeling av verdier til arvingane. Offentleg skifte inneber at tingretten tar hand om skiftet, noko som ofte er kostbart (kostnadene blir belasta dødsbuet). Denne forma for skifte blir tilrådd der gjelda er større enn verdiane, eller når det er usemje om korleis dødsbuet skal fordelast. Les meir på domstol.no

Når noka dør oppstår det eit dødsbu. I eit dødsbu inngår alt av avdødes eigedelar og gjeld, rettar og forpliktingar. Dødsbuet skal handterast etter gjeldande lover og reglar.

Arveoppgjer, eller dødsbuskifte som det òg kallast, er den juridiske og praktiske avviklinga av alt som avdøde har etterlate seg av eigedelar og forpliktingar, og fordelinga av det som er igjen etter at utgifter og forpliktingar er gjort opp. Er det berre ein arving, opphøyrer dødsbuet raskt. Er det fleire arvingar må gjeld og forpliktingar blir gjort opp, eigedelar blir selt, blir gitt bort eller blir fordelt mellom arvingane.

Fordelinga må skje i samsvar med Arveloven, Skifteloven, Ekteskapsloven og eventuelt testamente. Eit dødsbu består gjerne av hus/leilegheit, fritidsbustad, bil, båt, kunst, smykkar og anna inventar. Noko har mykje verdi – anna er verdifullt på grunn av affeksjonsverdien. Det kan derfor vera lurt å verdsetja enkelte eigedelar før ein fordeler. Fordeling av arv er gjerne emosjonell og kan vera krevjande ikkje minst fordi prosessen kan ta lang tid.

Skifte er et av de eldste juridiske begrepene vi har, og betyr kort og godt «deling». I sammenheng med dødsbo er et skifte altså overføringen av avdødes verdier til gjenlevende ektefelle, samboer eller andre arvinger.

Dette innebærer også eventuell gjeld avdøde har. Dødsboet, eller arven, reguleres av Arveloven, Skifteloven og Ekteskapsloven, og eventuelt testamente. Arven fordeles deretter. 

For å få innsyn i avdødes økonomi, må arvingar ha ein skifteattest. Denne får du frå Tingretten, og er eit dokument som opplyser kven som er arvingar i buet. Skifteattesten gir deg rett til å disponera over buet. Du treng ein skifteattest for å kunna legitimera deg som rette arving, og for å kunna ordna det praktiske i samband med booppgjøret.

Dersom de er fleire arvingar, må den som tar på seg skifteoppgjeret huske å få fullmakt frå resten av arvingane som har overtatt gjeldsansvaret. Dette er viktig sidan skifteattesten gir deg tilgang til formuen som avdøde etterlét seg, til dømes når du skal disponera over eller seia opp avdødes bankkonto.

Vanlegvis får du skifteattesten 1-2 veker etter at domstolen har fått skjemaet.

Ein bostyrer er den som administrerer dødsbuet og tar seg av det praktiske og juridiske arbeidet i samband med både privat og offentleg skifte av dødsbu. Bostyrer kan vera advokat, revisor, ein av arvingane (blir vanlegvis kompenserte økonomisk) eller ein annan de stoler på.

Det kan bli usemjer i samband med arveoppgjer, så det kan vera lurt å velja ein advokat som bostyrer. Ein bostyrer har mykje ansvar – arvelov og testamente skal følgjast, skifteattest skal finnast, sal og fordeling av eigedelar skal organiserast, og rekneskap og sjølvmelding skal innsendast, og dessutan at arvingar jamleg skal informerast.

Er rettsområdet som regulerer arv, hovudsakleg korleis fordelinga av formuesgodene til ein avdød person skal skje mellom arvingane. Sjølv om det i Noreg er lovregulert pliktdelsarv til livsarvingar (barn og barnebarn) og ektefellearv, er det like fullt mange som vel å oppretta eit testament.

Dette blir gjort fordi ein føler eit behov for å sikra arvingane sine mot unødig konflikt, eller for å jamna ut tidlegare forskjellar mellom arvingane. Det kan òg vera at ein ønsker å tilgodesjå personar eller organisasjonar som ikkje har arverett etter lova.